Powered By Blogger

Thursday, September 30, 2010

BEHIND ENEMY LINES...

& Kuki Gal - the lighter side


Sawtnailou zaw hi, ichih leh kum 13 bang paiman veh e... Mangngilh theihlouh thil tampi hon guan hiveh aw...

......1997 August khatawp lam a innlam buaina thu zak tamluat ziak le hithou, buaina ziaka innlam a om kanu-kapa leh sanggamte Pasal tangzang bei a aom di'u ka awl-mohna lianlua ahih manin innlam pai teitei tum in kakipei hi. Innlamthu kan theihna na a kakan hang in thu tam zak neilou, alauh huai dan bel zak neilou kahih chianga, ka omna apan innlam zuan a kipan khia tuh kahi mai.


Guwahati apan Bus a tuang dia kisa, ticket lazou in Counter a pai dihun ngak in katu ngeungau hi. Ka ngaihtuah na ah, “Bangteng hileh buaina om hiphot ahihchianga, Eipau in kipau tamdah phot maiheh, lampi alah Thadote' khua ki tontou dia”, chi in, Thanlon a neulai a sawtpi ki-om hiven chi in Simte pau zat tuh kasawm ta hi. Sawtlou in Paite kampau khat leng a honglut a ticket lazou in kouleng kitheih bawl pah. Meitei te kianga inlam thu, adiak a CC Pur leh Imphal kikal bangchi dinmun hiam chih ikan leh,'Lauhuai di om mahmah keiveh aw..Bus sunga pan le sepaihte(Security) lampi gei a ding sawkban niteh, lampi a omsuak uh ahi', hon chi. Hon sulung muang mahmah zaw hinteh, pai dikal bang kingak lah hiven. Sawtlou nung in kahong kipan kheta ngei ua, keibel kamtam hetlou in ka tutna mun ah katu ngiungeu hi. Eimipa bel eipau mah zang in apau tam vanglak hi. Katuanpih uh Kukite bang houpih in abuai zen hi.


Phai kahong tungta ua, CC Pur lam a bus paite bel ana kidoh ngei uh hi. New Bazar tan paiding achi zenhouh ngei ua, kouleng katuang ngal uhi.Tuibuang kahong tuntak chiang un, Bus check ding in thautoi pasal 3 ahong lut ua, Guwahati apan katuanpih uh khat Kukite anahi a, huai mipa'n kei leh ka lawmpa hon kawkmuh a mat/kaihkhiat in ka om ngal uhi. Hon maituam ua, inn tuamtuak khat ah hon koih phot in apot khe non uhi. Lauh chihbang zaw nepte! Nu-le-Pa leh sanggam te khong mit kha a lang zungzung mai. Kenle mi' hon laithon puaksak, paite pau mahmah a kigelhte, hon khumna baang(wall) uh laibal (gua a kibawl-baang hiven) zok in thun in kathun suk zutzut hi. A kimu keina maw, chihbang kachian thakthak zozen hi. Asawtlou in, tangval 2 ahong lut ua, hon nungleh hen zoh un innkong ah hon tonpih ua, ka tonpihpa (Eimi pa) hon ensak in, 'na muh tawpna di ahi' hon chi ua, nungleh hensawmsa in atonpih kheta uhi. Hon ki-et tuahsak lai un zaw gen di abei khopmai, sawt le kaki entuah ngamkei uh. A tonkhiat pih dek ua amit hah, tutan kamit kha ah amang thei mahmah kei. Amah pen hon kokmuh tu'n 'eimi' ahi chih achet ziak a tonkhiat pih pah uh ahi ngei ding.


Huchin, a community hall uah hon tonpih ua, ka khut langnih a hon khih in maituamsa a hon khai uh, soisak kipan himai. Bangmah dot hon nei naikei mahle uh, hon sat/zep zial uh chihbel kathei a, ka khawphok non in khua amialta. Azing sang baih deuh mai in hon phawng ua, thu dot hon pan uh, ka pan na sa-'simte kahi' chi a pang chenchen, simte lak a bang nam kahih hon dong uh, ke'n 'Thangtom' chi, adik tak azaw gul chikhat 'cobra' kichi te, eipau a 'Thangtom' kichi ahihlam atheih khak di'u lauh huai himai, I lauh lam lah theihsak ki-utlou. Amau le, a upa te uh kiang a 'Thangtom' kichi simte nam ahihleh hihlouh va kanchian uh, a upate un 'ahi mah' ana chi uh zaw hi di. Huchia le hon gingta nailou lai uh, a numei honte uh hon zepsak ekek ta ve uh. Hon chilphih utoh, akhe ua hon tot zialzial utoh...dam a kapot khiat ngeingei leh aw....noulawi...chia khapet zen a kipang maimah. Huai zoh a Simte pau a 'Toupa Thumna” hon gensak uh, gensuak thei in huchia khah a om di kahih lam hon hilh uh. Hon maituam non uh, Lamka Police Station a Simte nam heutute kianga hon pekhia uh hivaw...hon man tute apai khiat tak ua, “Paite' te kahi e” kachi chuh.. hon piak khiat nate uh maisuah bang tuamzou hial aka...maimah! Suakta chu kihi mai..


Hun bangtan hiam paita a thu khotang gen a ka houlim khak na ua ahon gen, ka mangngilh theihlouh, hiai a thiltuah ziaka Tuibuang totkhak peuhmah chiang a amah bang phok khak sek nak a om. Amah mipolh nuam mahmah, mipil tak leh chiam nuih siam tak, amah kianga I om nakleh chimhuai lou khop a mi thuah siam ahi. Ahong suahtak nung sawtlou in ZNV in apang hi. Lalneu chi'n alawmte'n kasam ua, ama'n taksa damlouhna ziak in hiai leitung hon na nutsiat santa hi. Hiai a thituah ama' gensa, tua ngaihtuah khiat theih dandan kahon gelh ahi (gelh khelh omleh ngaihsiam).


Malai Sihal ham, Akpi lau in ling, Tulai sihal ham Laulou. Lamdang sakei in, Ahong ham non chia'ng, Mankhong kam lechin kalthang a awk ding.....


I namkal buaina ziak in tampi te'n sihna lampi ana tawn, tampi te'n I it i-ngaihte ana chan, tampi'n inn-le-lou ana mansuah, haksa tampi thuak in ina phu paisuak zel uhi. Akoi a gal nei ngeilou Nam in gal I hon nei taktak chu, I zeikei khop mai, atam zaw amau apan izil khiak ngen. I buailai uh gen ta vanglak, hiai ibuai na uh, aleh lam daih in ngaihtuah phot le.. nuih zak huai pipi bang le om hiveh aw.. I theihteng igen himhim awle....


I patna di'n, den a atung a zaila ki-awi khah, amau lak a khat inle nalh sa lotel – akhiatna chu theilou, akhiatna hon theih taka a cassette bang hih zan zozen, chih dan deuh thu bangle om hiveh e.


Mahni inn a giak ngamlou/pha ngamlou kitam, building inn neite kiang khong leh Biak-inn khong kibel , nitaklam honghih chianga miksi tuipua mah bang a van paw loodlood a kituah souh souh mai. Zan a duty in, inn a omlou te' akgil khong sawk in aksa khong kihuan jel hiveh aw.. Nikhat, bikhalap nuaia akgil khat in honsawk leh a khe sawk kha, akaih ek leh a khe kaikhia. Huai tawi in em min a ne geih chih khong. Khosung mi'n duty te gim di ahih chianga chi in, huang vulh ganta iit neilou lou a kigou sek hiveh aw. Bawng goh nikhat - khatpa'n le hahnek lotel, aguh kheuh kawm a lum, akheuh bang teng alukhung a nga beubau in zingkal a sunzom non ! Nikhat mahlah, Duty post malam deuh a elektik gui kizan hiven. Huai in bawng lian hun tawk mahmah hon man lum vetvut hiveh aw.. zan hong sawt hiaihiai, gil lah kial hiaihiai, huchia k'ong kikupkup uleh huai bawng pen asa va at-khiat cheuh a huan di hon gen min khata. Lawmpa vapai in aphei hon hon liangpuak, asa beu bang chu khut tum chiachia pha a aat in chi toh (bangmah dang hel neilou)huchia huan mingeih in ne.. Azing kal a ahuan na bel toh atui omte I et thak leh tuh...tuh.. ki law lou chauh!


Phalbi khovot nuai a duty, nak vot law bahbah.....a'ihchia, lum hithit a kilum lai iduty hun hong tung chu aw....thoh khiat haksa hita ven. Duty post checkte hongpai zel uh hiveh aw.. “Thumph!” ina chih ek chia, “ B'a hon theisa a hon thumph teitei n'a? Sazai duh maw..” chih hizel, I thumph louh chia lah “B'a hon Thumph lou, galte hongpai leh bang suak di! ” chi'a gawt a ki om lou dekdek. Police komandaw ten hon kivual sak dendan uh, khat in “ pla teng ding u'ah, knf teng tu” chi mawk uh.. Bang chi om di adiam ah... Tu lah hichiah lou ding lah hichiah lou a kun kheikhawi di a'idiam maw....kachi sim aka.. chihdan deuh te kha. Khuavot lua a'ihchia, ki chalak ut sam, dak kal khat achin madeuh a, dak kal khat achinna, dak kikhen pah zetzet mai, I hun kizou ut meng hiven. Huchia kaki bawl ualeh, nikhat lawmpa ahun lou a hon phawng uh, aman lah sana neilou, ama' duty hun dimah sa in ding phenphan hiveh aw. Sawtlou nung a agal lam a duty post dangte'n dak hon khet ualeh ama duty hun ana tung nai dek lou ana hi. Nak heh law mahmah, lawmpa' sana buhlai va sutkhia in, minit sawmthum teng dak kal khat hon chingsak, huchibang mah a dak hon khet leh chuu.. sazai mu nainai.. kavek ua. Thau ginta zungzung, ihih theih ulah tawm khopmai, Paungaihna zang a hawl a hawl, "tangvalte huailam ah...delh ua delh uah...huailam ah anapang unla...".. delh khiat zel in zaw om zel veh e maw.


Duty post bawldan thu gen zual tale.. kinak siamlouh lotel... inn toh kimat a kibawl hiveh aw..huaile thal(Arrow) khong, khetbuk a sikkilh kiphut seusuau khong, Tupi thau khong toh ki duty hiveh aw.. I malam bang ki en kilkel mai, Elektik lah vak gige lou hial ahihchianga, elektik mih-ni nasan ale, mundang ki-en ngamlou, ima lam mah mial bikbek lehle ki-en teitei mai. I thal tawite khong, I khetbuk tawite khong kimuang law mahmah. Thal a ikap phak nachiang a igal te hong kilat chiang ua chu.. I post a ki-om kha nonlou hial di, I om leh le kisi khinta di ana hidan ahihlam kithei khonung. Bungmual leh New Lamka lanva lui naihteng inlah mualkawi lam ngat in duty post bawl taget ve uh, mualkawi te lau in hongtai phei le uh ana kap di'u adiam chisim kaka..akhonung in chu aki lakhia a hiven..hahahah.


Thau hong ging taktak chu... Tak-tung! Tak-tung! hon chi....kinak lauh lua hi'n maw.... Leilak a kibok phehphuh mai, hong dai simta ichih chianga, ding in tai zaizai... akhen te'n ameh huanlai uh tengkol khong seng a pua in tai ging zaizai chikhong. Akhente taget lah aw... atawi dipen theilou..munphiah khong akhut a tawi tenton a, tai a tai mawk! Ahun hong sawt hiaihiai a, thau agin nak lechu.. agin dan zil a athau di kithei... agam lat leh anaih dan kitheita..mawk tai chih om nonlou. I tutmun a patau hetlou a naupang neuchik te genlouh pitek-putek khen khat te bang inle, “hiai tuh AK eive, tua ging chu...G3 eive.. agin dan chu Phaicham hidi...tua ging chu ei-a te' kap hi..tua ging zoizoi zaw amau' kap hiveh aw” chi in, meiphu awi liahliah kawm a tutmun a kikup thoh mai..kihi kha hin maw. Sepaih te'n huai parachute neu vaakpha mahmah te hon kap chiang ua, ana kap khe geihgeih thei dikhop a siamna nei bang le ki-om hilai ei. Pa khatle a potna lama 'Singngat khua kang' chih azak leh pawna lotel, inn a pai vengveng in a zi vaw mawk chi dan e.. Huailai a tuh, puaknat huai/thangpaih huai mah le hi'n maw.


Thil theih thak lah chu kihau thou eive maw... 'Brass' ziahziah chih khong, 'Semi' chih khong, thau min tuamtuam, M18, M16, G3, UMG, Uzi, adg. Banah, athau gin dan tanpha kithei, kikhoih thei zomah lai....di. Huailai a kithang deuhte: Khekol – side pocket om, anunglam ale nih tuak om, Volunteer te' teng tangpi te. Khedap – Sepaihte savun khedap( booth) gong-sau. Evening Post : Sim nuam himai, kisuk lungnopna khat a'ih chia. Inphel – Zomi Inphel Pawl(ZIP) te'n inn hon phel tatak uchu..... Siang sipsip mai..lak di om hetlou!. Zuaktheih teng alak khit chiang ua. Thau bawl – Kobza thau, tuilawng thau, Single-barrel 9 round,revolver et teh a bawl. Thaupii( canon) chihte bang zaw kinak bawlsiam ata ve! A khente adia Laithai kapdan theihna, akhente adia laizial, nganza, Damdoi tang leh adang dang hihtheih kipatna ana hi veve.

Hiai I buaina un thilsia tampi hon tun mahleh, thilhoih tampi a hon tut leng a om lou tuankei, izil khiat uh leng tam...asia a omleh ahoih le om zel, a hoih omleh asia le omjel himai mah veh aw maw...

Thursday, September 9, 2010

GEN GEN NON DAH SUKH !

Thil gengen, gen tam law zozen in zuih dizawk penle theilou,theizou nonlou, lung-am gop in om mun a khawl dedaw. Masuan di hia nungkik di chih natawm le theibun lou ihi ve. Pathian thu bangle gengen, gen tam lawta, thei gawp, azuih di chauh in sam chih phetlouh, thei law zozen, theih thoh mai! zuikha nonlou zozen. Bible bang le eimah deihdan chiata kai kawi. Conference/mipi pun khawmna khong inei ua thumna in ipan a thumna mah khonga tawpna bang bawlsimzen in a programme lailak khonga, zawlla sak kidemna khong leh kisuk limna tuamtuam sai, patna thumna neitu'n lah a thumna a “...kalak u'ah hongtel inla...” chi, hongtel ut di'n ka gingta set kei kachi. Iveng-ipamte toh kituah dilam ngaihsak sang a amau apan ki gamlat in pawltuam phutkhia se teitei chihte khong, ka ngaihtuah chianga ka sahkho juih dikmah ana diam chihbang hon ngaihtuah thaksak kia hilou, kalung hon subuai maimah hiva'w... Sumdawnna a ingaih uh houh a'ihleh zaw thutuam...kathei siam!. I gam a Saptuam, Orphanage Home, NGO leh adang dang tamlua ichih leh sumnaak ahih ziak ana hilel tak. “ Right to Freedom of Religion ” zang dikpen lawi idiam kachi..Khahaha!. Sum mahmah deihta lua hang a I gam nese gai ivoi. I sum muhna uh ahong diklou chi'a tuailai te'n nu-le-pa' hauhsak na Haak, utut a om gawnggawng! Gam awlmohna leh I itna thu tampi gelhgelh..gelh..gelh lah aphat tuam na muh di om hetlou. “Dik mahmah e” chi'a beisak lel. I Namsung a misiam tamtak te toh kikup dialdial a maban panlak dingdan kikup tiptip chih lah om chilou, kileh bulh vek! I thilhih kilehbulh, I omdan kilehbulh, I panmun uh kilehbulh gaivek...KILEHBULH! Aw..Hitler..Hon ngai ung e..Zuang hongthou inla ka gam u'ah vaihawm inla hon makaih in... Chih maidia hoih aka. Ah! Sau gen lawdek kha. “ Ek tamlua le vok in gai zoulou ” chih dandeuh a, gelhgelh non hetkei in ngaihsak hetkei le houh ahoih zaw diam maw? Chih khong ngaihdan piangthei hi'n maw. Kei zaw kalung a lel, bawlhoih thei ding dinmun in ding lengle kapat na di kathei zoukei. Avek a diklou hiven (sic).


Bung nih chang sawm-le-kua na I etsuk nonleh ( chi khe khe...mawk maw), “ Nang puaknat a thil phatuam ding ahi kei..” achi a. Hiai I changtel hih kalung hon khoih mahmah khat ahi. Gen zual taleng... Inlam a sepding mahmah omlou ahihchianga, khopilam kidenna souhsouh mai, amei-apa in nasep theih lam chiat sem in khopi a mi' innkilkal khonga room lian lou chikchik luah a khosa tikteek. I nungakte uh bang le a sepna khong ua vaite' deihthohna leh duatna in zoulua in kiphal mai....bangzahvei hiam bangle nupi man chih bang I om ningneng ua. I mit in a siat dan uh imu a, ina pawna mahmah mai. Gentheih nana ah i gena apha tuam tuankei, I puaknat na lah beithei mahmah lou, chih khong a om khak velvul theih himah e. A omdan uh hoihsa lou in iva gen alah, ana nak heh lawpet mah uh, amau hinkhua I gen-isak di omlouh dan honna gen khum uh. Anu-le-Pa kiangah igen alah, atate mubanlou pen in atate' thugen gingta zaw uh, sukminsiat sawm hon hisak uh. A moh kikhu hilel, I Zoulia te I itluat nalam a mi' mohsak, a nu-le-pa' uh mohsak kitang daih. Pawna lotel, lah apahtuam di omlou !


Innlam khonga I zalen dan uh I theihsa vek.... kholai a vuaktang a vak souhsouha, a ut-ut kiboh ziau........... lou chauh!.(Huchi'a om khawk salou le om lai d'e.. tawk a!) Inlama a om (ut)dan tak ua khopi a zalentak a om uh ana hizaw dan ahi lel vele. Inlam a bel a nu-le-pa uh azah na utoh, khotaang azah deuh lai ua bangtan hiam aki deek deuh- aki seel deuh lai ua hiven. A omdan uh mitsip huai sa a I 'Gen mai..' te kha inlam ale huksia sa ana hikha mohlou di a'ihkha aw. I va awlmoh a akan nat na di omlou, hiai mah lung gulh chinten a khopi a hongpai hilel, chih mai ding ahizaw kasa. En leng I Zouliate vaite' deih/etlah bang in ina deih kei a le hidi eivoi, vaite duat bang in ina duat zou k'a, I Zoulia' lungsim I tangzou kei a vaite'n atang ta ve ua. Vasa lenglai kua a hituan lou, akap siamsiam aa himai aka hyao. Sia-le-pha thei, piching, thumvei-livei piangthak khin, thei lota! Amau hoihsak bang a om unchin huchia a omsiat khak uleh bel, a awlmohte ana chohlou di hanga, amau hinkhua mahmah 'Amei khah chu...! ' himai lou??. A ut ua leh vuaktang in kholai a tai bonbon le uh le bangmah I gen theih omlou. I taksa, lungsim leh omdan eimah thuneihna hi a, kuamah hon thuneih khum theih himawk thah lou e....mentally unstable ihih a sikkhau buh sak ngai zen ihih ke'h. Kei mimal ngaihdan in zaw I siatna khong tangkou pihpih pen ei-le-ei ki tawlem nakhat kasa. Pawl sawm pass tunglai a College (Higher Seconday lel ahihlam akhonung a thei) kikai sak law mahmah, ana passi sate bang in 'laisim kipan dekpan neive ua, hoihtak sim un College hinai lou,' achih chiang ua bang kigingta ut deklou, 'I liak kha tou a..' a choh kihi mai. Tu khong a Pawl sawm-le-khat, pawl sawm-le-nihte ki'ah vagen non leuleu lehang le hon na thulak deklou di'u....chihdan a 'Gengen mai..' a hon gingta deklou d'uh. Atuah fuh kei ualeh, atuah khelh lam uh atheih chiang ua kikhel himai eivoi, hiuhiau a. Nu-le-pa kolzoh louh khong en asiat dan uh I tangkou pihpih pen kuamah ikh a nam zouhetlou di hiveh aw chih ngaihdan nei nimnem ing.


A hoihlou tamta ichih chianga a hoihle kitamta chihna, equal to milip kitamta. Asia a omleh ahoih le tampi om chihna. Tulai numei ichih – Chaw Kay, Independent, Sophisticated, Mahni kikep dan thei chian kilkel ngenta ahita uh. Ahun thei a lawmpawl thei leh Ei (pasalte) nangawn in pilna-siamna, khohei-gamtat a iphak zohlouh Zoulia kitam peuhmah ta hilou maw, mawle?. Innlam a anutsiat anu-apa leh insung haksatna ngaihtuaha khopi a kikhual theitak a omkawm a innsung vak, chih khongte pasalte' siamlouh te amau ana siam mahmah zel uh eingal. Namdang in neikei uh hen ichihleh enle panla in naihzou in, iitzou in, duatzou lehang 'Preference' hon pekha moh di'u hia, vaite sang in. Zougam Tangvalte kha, numei bang ei sang a siamzaw leh pilzawte zahbawl in heeldia koihlou mawk ! Amau(Zoliate') ngaih theihlam ihih nakleh hon nial lawmlawm tel di'u a maw chihna chiang bangle om hiveh aw.... 'ei-le-ei kal ah' chih dandeuha. Ana mitsang a amau dinmun kikim pih zong gige tel khollou di ua gingta, kei set tawk voi!!.... Dik dinle kakoih. Tum ngam lou hial ihih chiang a namdang in zi in anei ua, nam mangthang himai. ' Weaker sex ' ichih sek u'kha Zougam Pasalte himai ve hang aw. I phaklouh man a ' Gen gen mai.. ',Tangkou pihpih mai, demdem mai ihi lim diam maw. A omdan uh mitsip huaisa a I gengente khong in, huchia a omziak a, inlama a sungkuante' kuanga ann kithukzou liailiai lai le ahikhamoh dia hia, amau ziaka atate, anaute sikul kaizou hamham le himai thei eive ua. A omdan uh hoih iva sakpih lua chihna hilou in, khosakna haksa lotel, ahaute lah hau deuhdeuh, a zawngte lah kizawng de'deuh. Khenkhat adia zaw siamna-pilna zanga lah nek muzoulou, lampi dang omlou himai thei hiveh. Huchilou a nuamtal ut himhim te ahih u'ale lah beven himhim, huk himhim huksia ahimai di'u, khamna vual omlou, khatveitei “Amei khah dichu..” huaichiang inlah aki sikdia lei a sikdia ' Oval..and Out '.

Ka zohna di'n kon belap zual...
Na ngaihzawng pa/nu ki'ah “Kon ngailua/iitlua” chi mun law tuautuau zozen lechin le, a ' kick ' ichi hiam a ' effect ' teng bei di inchin, na gen non chiang hon gingta nonlou di hong muangmoh daih di'u....ahihk'a lelah ngeinaseh gop di'n chin ahidimah sa di, chih dan deuh a, A phatuam lou ding gena ki kou vemvuam sang in, eimah in- I gam, I saptuam, I khotaang leh a tuamtuam 'I Gen gen mai..' te ei mahmah akipan panlak hong kipan phot chiat leh ' Gen gen mai..' ngailou, ahihkei lehle gentam luat ngai lou di zaw hiven maw... Kachi sim aka..EH! Kachi Taktak.

Wednesday, September 8, 2010

NANBAN

A khiatna bel Dost chihna a'i. Dost chihna theiloute adi'n Lawm(hoih) chihna le ahi. 'Nanban' ichih Greek hiam Latin hiam ahi zenzen kei...English lah hilou ahihchiah Mexican le hilou Spanish le hilou nalai ! Ka khote pau uh ahi.. Ka khote uh natheih kei zenzen leh 'Tamilte' a'i. Amau pau a kongelh naziak le om mah ei. Ki lawmtakna ichih hi, a thutak lak mahmah ua, achitak mahmah uh. Lawmpa' naunu bang ngaihkhak chih khong sih zakdah a azakdah uh ahi ve. Aziak bel Lawmta hingal a naute khong ana ngaih chih kha lawmta kizekhem na a angaih ziak unle akithah loh hial sek uh. Eilah aw...oh! I naute khong I lawmte adia beihsak chihdan deuh khongle a omlou tuankei vele. Lawmta a aki polh nak ualeh akizah tuah ban u'ah haksatna leh buaina te ah kitai san hetlou in kipanpih tuah, zu khamsia a law ekek bangle kitaisan lou unchin ahalh masiah avek ua on dimdiam in, intan khak angaih leh le thasial lou a kha uh. Asungkuan te' uh nopni-dahni ki-uap lou ngeilou uh alai ve. Gamla chih bangchu om selou,kidelh diaidiai mai uh a'ihkhaa...


Lawmhoih ichih hi manpha law mahmah, muh a muh hak, kenle ka zonzon laitak ahi. I hinna toh I muan ngam di, haksatna/minsiatna tawpkhok ituah ni a hontaisan lou di, hon nuse negilou di “mihing” lawm muh hak chihphet louh omdi'n ka gingta chiah kei. Lawm khen khat - hon zatna di'u hiam a'ihke'h ei a pan bang hiam adeih chiang ua nak kamsiam lua kisa hon liak nuam phial uh, adeih uh ipiak zoh chianga lah dai vengveng, muhkhak ale omlou chih bang. Lawm khenkhat ta get lah akam ua chu hon nak ngaih lotel uh, I lawmhoihpen himai. Banghiam chi'a a panpihna I poimoh luat hun a kamsiam taka hon na hemkhe geih in “Ash, nak poi e, kei huai a ka hihlouh theihlouh om..nak utlua zaw hi'ng a..hon panpih utlua zaw hi'ng a...huchi-khachi....” chia hon kihep khiat san hiau. Khenkhat lah aw...mi kipolh pihpih, utna teng a sawl, a nungak try di khong a sawl. Sawl a ompa'n lah alawm adi ahinak leh man leh manlouh genlou a kuan deldel. Mudanga a om kala alawmpa' nungak ana bei nilouh in beizou khong, kisuanglah dan a om khekhe..chih bangle kha om hinchin maw.


Lawm na nei a, na iit mahmah a, nadeihsak mahmah mai. Hon sawlna te ah napai thasial kei a, haksa atuahni in na ensan kei a, dahni atuah in naheh nem a, Buaina atuah leh ama' moh hilele na gum teitei a, Na Lawm pa/nu na iit mahmah hang in nikhat a hon sukhase mahmah. Dahna natuah ni in nakiang a hon hehnem ding a na poimoh mahmah lai in muhding in a omta kei, Buaina natuah ni in nang huh di'n aman takei, Na lawmpa na ngaihzawng nu hon na etkaisak dia muangtak a mundang na zotsan in amah ading in ana kineih maimah taleh. Nang na lawmpa adia a nahih sate ziakin bangtan hiam amah apan kilam-etna na nei maw? Na thangpai alah banga nahih theih tuan? A choh chu nahi vele. Huai huntak in vual lelh huai bangsim mah leh na supna khatle omlou ahihlam naphok hyao? Lawmdik leh diklou khenna himai eivoi. Huchibang a hong kilang khelou hileh, nikhat tei alungsim natheih chianga nang a dia apoilua hihkha(nalawm in) ana hikhin didan ana hi dan ana hi a'i. Numeite..chizel..le..amau gengen zozen hang a denchiah aki ngaise law kha d'ua aw..ki ngaise lua in ana om sedeuh deuh kha d'iu chih bangle lauh um akhu. A omdan uh asiatdan gengen mahle'ng apil, laisiam, omdan siam leh igam-inam iit mahmah leng adim-aha a om uh ahi chih mangngilh keile kachi mahmah. Innlam ate bang in Khopi a om I Zolia te a omdan se mawng a sak maimah khak di'u bangle thil omthei tak hi'n maw. I thupi ah kik non maimai le, Numei ziak bang ale lawmta kituak lai kisuk puak fokfok theih hinchin maw. Anih ua ngaituak ana hi uh a'ihke'h lah a lawmpa' ngaihzawng amah adia ana kizoh hiau chih khong. Numei pilvan louhziak adiam, pasal hai ziak adiam chih suizui lel lel ahi.


Lawmta ki-iitna chihtakna toh kihel hiai khovel a omlai dia gingta hetlou ke, nachih leh theikhial hiteh. Lawm hoih mahmah natuak khanai kei chihna ahi. Tua lawmhoih ahi chia napolh te leng haksatna natuah ni in bang hon chih di u'am ah. Lawm ginomlou neih khak pen ei a di'n supna lian mahmah hithei hiveh, a hoihlam sanga aselam a hon piithei ding lawm neih pen thil lauhuai pi ahi ve. Khamtheih-guihtheih ichihte khong lawmte apan kipan ana himawk lim veh aw. I lawm polh I chet mahmah poimoh.Lawm hoih mahmah in bel khamtheih ngolvei in omle chin le nahoihna ding deih in pan hon lakpih dinga, lampi dik laktu in ahong pang dia, na kol tanna apan nasuah tak mateng apang di. Na lawm,nidanga na kithuahpih theih mahmah, kholai a khamsia a lun deldol na mu a, nava phong in a inn uah nava kha diam?? A'ihke'h, ahihna kithei a et le hon en ngamlou a pai dindin na mu a, nang le natheih midang ngeilouh napelh bang in na paipel hia? Atam zaw in I lawm iit takte thilhoihlou a akibual chiang ua I panpih naksang a I theihmoh bawl chia I lawm iit tampi khahsuah khanak hi ve hang aw.


Nachiii??

KA KISAK THEIHNA



By Nature, The Paite tribes are timid, recluse people who are truly committed to whatever they do. Although the Paite tribes are mainly agriculturists, many of them have achieved remarkable fetes. Today some of them occupy respectable posts and positions in the mainstream governance of Indian subcontinent as well. It would NOT be an axaggeration if stated that the Paite tribes are one of the most academically superior tribes amongst other tribes of the whole of India.
www.indianetzone.com


A dik kei a chi ngam te'n na khut uh liik uah? Hiai thu kua nagelh adiam ah gelh dik sa mahmah mai dan kei voi. Eimi mah adiam ah, I 'tech savvy' thouta ua, gelh dik himhim kasa. I nam min nelhsiah law kha idia aw chih bang ngaihdan honpia hivaw maw. Eilawi hih nam kisathei tak lah hi lah kisathei tham mah le kihi lou tuanlou. Tribal kichih dibang haksa sa simsim laite hihang a, I nam min dawk sak sek lehang I omna peuh ah mi' theih himai di asialam hi'n apha hita leh. Manipuri kichi khempeuh hanga lah apau uh thei mahmah lou ihih chianga. Mi'n hon dot chiang in 'Paite' chi eel-aal in ah, koi mun a om achih ualeh bel 'Manipur' chihlai(?) mai di. Manipuri(h.t. Meitei) kahi vachih khoonkhoon sang in. Lungsim neuman hithah lou, unau Hmarte, Kukite leh adg. Adg. bang in amin tawpna di ua a nam min uh mah zang seksek unchin, mi' theih ale omzaw uh hivaw maw. Footballer Heutupa Khenthang Paite bang in 'Paite' chih a mintawp nadia hon koih, TV hiam a akimawl imuh hiam, Newspaper khong a amin ahong kilat chiang a nuamtuan chih phetlouh hon kisathei sak mahmah kineihsak huai inchin ana aaa bawl luatpah a om akei maw...Vaite bang in amin khong ahon gen khak chiang ua chimul bang ana thou sit thei eivoi. I beh min adawk sese deih hile hang kilawm eipawl neknak kha, I lungsim neu chiliklik lam kilang lua a khuhdeuh zek lehang nachi kei maw. Eimi kampau lak ah bel na utleh na beh min lian pengpong in gelh lete poilou, hoih le hoih zaw. Exposure (sappau lou a le ki 'talk' thei lou akei) sang deuh a om mi itamta a, huaitan tunna nei chiangte beek in I zat poimoh sa kave. Amau chauh hilouu.. Khopi a vaitual tuan gige te'n le.


I nam in miphalah deklou hial ana hidan ana hi ahi. Lam tuamtuam ah sepna neupen apat sepna lianpii petmah hitaleh ikidaih lawtel ve ua le..(Kijuak apat Officer leituan khalou khop a Saap chia gelh di ka chih zaw hi a ) I sepna muna mun poimoh taktak leenthei kitamta, media lam lah hithou, Govt. sepna lamlah hithou...adang dang le hithou..hithou...hithou. I nam min kha a gin ngaihzawk di hina pii I behmin khong uh hong gin ngaih zawk chiang a I identity suanga thil ihih dek chiang a bangmah kolok zoulou, kuma'n phok/theikha zoulou ana ki hikha hidi hiv'aw maw. Hon thei lou, vai lungmawl te kiang a hilh chian(g) nadia sawt pipi lut phetlou “hiaite Nam kituah chikei na uh e” chi ngeingei di ua gingta law set ke.. amau houh lunglut hi awmtak in mitbeem kelkul in ngaikhe lai ve uh. Ahilh le peih dimah atheih chiang di'u aka mawle...


I nam miphalah, vaisai siamlou, mahni angma sial khong vachih a ve gengen sang in, bang chileh I nam katawsang theidia? Bang chileh “Paite khonung pil” chih paunak kasubei dia chih ingaih tuah zawk di'u hilou di maw?. I nam mi'n hon simmoh uh, I gamsung ah utut in vaihawm asawm uh ichih leh aziak tak zaw iki Paite sak kei a, I nam I zumpih a, Paite pau khong sang a pau leh ham dang ngaisang zaw a I pau balbal, I pau tharkthrak khempeuh ziak uh le ahih khamoh na! I nam I gen siatsiat leh eileh ei kigen sia kihi a maw...Na tal ah kigelh zozen keileh le napaih theihlouh di na Nam min zaw paw gige nahi aw. I pau bang zaw nak nalh lua hiin maw..kaih tuamtuam lah hi lah ithil gen kibang thou, lah theihsiam louh lah hilou. Nam tuantual ihi dek kei, mi phak lah tan le I pha lou tuankei. Paite ihihna I tawisang luat hunta hiveh aw. Bangmah lou apan dopsang a om Nam Laisiam, Nam khuaknei, Nam 'Chaw kay', Nam ngaihsang huai lotel ahih dan thei a iki saktheihpih luatding ana hizaw dan ana hi ahi. I nam I ngaihsak louhziak, I kizahpih khempeuh ziak, ua Akmai chia lel le gam I neihlouh loh uh itheihna sawt ta!


Sapte'n/Mangkangte'n ui kha 'Dog' chi uh, nak diklouh lua...Meitei te'n 'Hui' chi uh, dik dek law mahmah...En chu “UI” mah kichi, dik lawtel chihdan deuh a, I pau khong hai in haipih phot in I tawndan khong haichilh phot le hang, Bangaluru khong, Chennai khong, Delhi Khong, Mumbai khong.. chi daudau lehang...Paite veng ahihlouh tawp a, Paite Nagar, Paite Salai (Salai- Tamil te'n road achih na uh a'ihkhaaa..), Paite Street/Avenue chih khong hong I hon nei kahmoh di'u hia. Nachi kei maw? I khopi hohna munmun a auto pupa nung beng khauh a “ Paite Nagar” chih gaih zel a I Paite pih te' kiang tung zanzan maimah di. Nuam kha na'nchia!


Kisathei a honsa mathei uh, apoi dek kei! Kaki saktheih pih dikhop pilna-siamna leh hauhsakna kanei a ahimai ke!. Lamka na nana a zaw tampen kahihna uh na hon zah deuh di ua hoihsa kahi. Thuaklah huai honsa khong na chichi khemkhem na ua.. nou milip tamzaw lak a teeng bangdia atam zaw te vai zui lou a vaituam satsat se, Ka lungduai luat lam nathei a pha-ze nasa a, akil akil a nahon kheuhkheuh a. Honthei lawtel leng le nadaih theih khakleh chi a awl a gengen inga. Ahun ta kachih chiang a zaw Sahang ihmu phong kha nahih lam na theih chianga kikhel ta di hiveh.


Khemkhem kei! Nahihna na gup ngamke'h zaw..na hihna in a hon gup na ut hunchiang in aki khelta ding. A tawisang tham I nam tawndan hausa takte iki saktheihpih luat ding uh ahi. “Sai sek pulh in le aphung zuan eive..muat zozen a aphung a omden, amuat beitan”. Saisek le naphak zoh ke'h....Nap toh kibang himai.!


Ka kisathei..Naak kisaktheih lua..Paite kahih ziak'n !